Bundan önceki yazılarımızda sizlere genellikle paslanmaz sektörünün nasıl geliştiğinden, neden paslanmaz kullanmamız gerektiğinden ve paslanmaz kaliteleri gibi daha genel konulardan bahsettik. Bu yazımızda ise sizlere paslanmaz boruların sınıflandırılmasında kullanılan kıstaslar ve paslanmaz borularla ilgili genel bilgiler vermeye çalışacağız. Genellikle teknik konular içerdiğinden bilgilendirme açısından önemli olacaktır.
Sanayinin hemen her yerinde paslanmaz borular bağlantı elemanlarıyla birlikte kullanılmakta ve önemli bir yer tutmaktadır. Gıdadan boyaya, boyadan petro kimyaya kadar birçok sektörde boru hatları dayanıklı olması korozyon ve oksidasyona karşı olan direnci ve yüksek hijyenikliği nedeniyle tercih edilmektedir. Sanayinin yanı sıra günlük hayatta da birçok alanda paslanmaz borularla karşılaşmaktayız. Parlak yüzeyleri ve dekoratif görünüşleriyle birçok alanda dekoratif amaçlarla paslanmaz borular kullanılmakta. Peki, hayatımızda bu denli önemli bir yere sahip olan paslanmaz borular nasıl üretilir, ne gibi ölçütler göz önüne alıp sınıflandırılır. Paslanmaz borular sınıflandırılırken temelde üç sınıfa ayrılır. Bunlar üretim türlerine göre paslanmaz borular, kaynak işleminin niteliğine göre paslanmaz borular ve yüzeylerine göre paslanmaz borulardır. Üretim türlerine göre paslanmaz borular kendi içerisinde ikiye ayrılır bunlar; paslanmaz çelik çekme borular ve paslanmaz çelik dikişli borulardır. Kaynak işleminin niteliğine göre paslanmaz borular kendi içinde üçe ayrılır bunlar TİG kaynağı, Hf kaynağı ve lazer kaynağıdır. Yüzeylerine göre paslanmaz borular da kendi içlerinde üçe ayrılı bunlar mat yüzeyli paslanmaz boru,satine yüzeyli paslanmaz boru ve polisajlı paslanmaz borulardır.
Paslanmaz boru çeşitleri

Üretim Türlerine Göre Paslanmaz Boru
Kaynak İşleminin Niteliğine Göre Paslanmaz Boru
Yüzeylerine Göre Paslanmaz Boru
Paslanmaz Çelik Çekme Boru
Paslanmaz Çelik Dikişli Boru
TİG Kaynağı ile Üretilen Paslanmaz Boru
Hf Kaynağı ile Üretilen Paslanmaz Boru
Lazer Kaynağı ile Üretilen Paslanmaz Boru
Mat Yüzeyli Paslanmaz Boru
Satine Yüzeyli Paslanmaz Boru
Polisajli Paslanmaz Boru

şeklinde sıralanabilir.

A) Üretim Türlerine Göre Paslanmaz Borular

Paslanmaz boruların kullanım alanları çok geniş olduğu için oldukça farklı türlerde paslanmaz boru üretmek gerekmektedir. Paslanmaz boruların en büyük ayırt edici unsurlarından biri üretim türleridir. Paslanmaz borular üretim türlerine göre 2 ye ayrılmaktadırlar. Bu ayrım

Paslanmaz Çelik Çekme Boru
Paslanmaz Çelik Dikişli Boru

diye yapılmaktadır.

Paslanmaz Çelik Çekme Borular

Paslanmaz çekme borular genellikle yüksek basıncın olduğu yerlerde kullanılır. Bunun nedeni çekme boruların basınç dayanımının dikişli borulara oranla daha yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Basınç dayanımının yüksek olmasının en büyük sebebe ise boruların tek parça olarak dökülmesinden kaynaklanmaktadır. Çekme borular ilk olarak sıcak halde çeşitli kalıplara dökülerek yuvarlak form kazandırılır. Yuvarlak form kazanan borular içlerinden ölçülerine göre geçirilen malafalar ile iç çap ölçüsüne getirilirler. İç çap ölçüsü tam olarak tutturulabilmek için malafa birkaç kez geçirilerek ölçü milimetrik oranda tutturulur. Daha sonra ise dış çapı istenilen ölçüye getirmek amacıyla silindirlerin arasından geçirilerek dış çap ölçüsünü tam olarak oluşması sağlanır. Bu işlemlerden sonra boru soğumaya bırakılır. Boru soğuduktan sonra silindirin üzerinde bıraktığı lekelerin temizlenmesi için asitlenir ve temizlenir. Temizleme işleme son işlemdir ve boru bundan sonra kullanıma hazır hale gelir.

Paslanmaz Dikişli Borular

Paslanmaz çekme borular oranla basınç dayanımları daha düşüktür. Bunun nedeniyse oluşumlarında kaynak kullanılmasındır. Dekoratif amaçlarla kullanılan boruların tamamı dikişli boru grubu borulardandır. Dikişli borular genellikle düşük basınçlı hatlarda ve dekoratif amaçlar için kullanılmaktadır. Dikişli boruların tercih edilme sebebi çekme borulara oranla fiyatının daha uygun olmasıdır. Paslanmaz sacların belirli ölçülerde bant şeklinde kesilmesiyle paslanmaz dikişli boru yapımı başlar. Daha sonra kesilen bantlar tekerlek şeklinde kalıpların arasından geçerek form kazanmaya başlar. Birçok kalıptan geçtikten sonra bant halinde makineye giren sac yuvarlak forma ulaşır. Yuvarlak forma ulaşan saclar bant üzerinde ilerlerken bir makine tarafından kaynak yapılarak boru halini alır. Daha sonrasında borular tavlamaya girerek tavlanır. Tavlanma yapılmasının sebebi ise paslanmaz boruların daha kolay işlenebilmesini sağlamak ve esnemeye karşı olan dayanımlarını attırmaktır. Tavlama işlemi sona erdikten sonra paslanmaz borular istenilen ölçülerde kesilir son olarak ise kaynak nedeniyle oluşan çapağı temizlemek amacıyla kaynak yerleri zımpara taşı kullanılarak zımparalanarak kullanıma hazır hale getirilirler.

B) Kaynak Niteliğine Göre Paslanmaz Borular

Paslanmaz boru çeşitlerinin sınıflandırılmasında kullanılan başka bir kıstas ise yapılan kaynağın türüdür. Bu kıstaslar çekme borularda kaynak olmadığından yalnızca dikişli borular için kullanılır. 3 ana kaynak çeşidi vardır. Bunlar sırasıyla TİG (Tungsten İnert Gaz) kaynağı, HF(high frequency) kaynağı ve lazer kaynağıdır. Kaynak kalitesi boruların üzerinde ki z değeriyle gösterilir. Z değeri 1 e ne kadar yakın olursa kaynak sağlamlığı o denli yüksek olur. Z değerinin 1 olması teorik olarak çekme borularla aynı sağlamlığa sahip olmayı göstermektedir. Niteliklerine göre paslanmaz boru çeşitleri

TİG Kaynağı
Hf Kaynağı
Lazer Kaynağı

şeklinde sıralanabilir.

1) TİG kaynağı (Tungsten İnert Gaz)

Ergimeyen tungsten elektrot kullanılarak yapılır. Paslanmaz borular hat üzerinde bir bantta ilerlerken yukarıdan bir torc tungsten elektrot yardımıyla parçayı eriterek parçaların birleşmesi sağlanır. Kaynak yapılırken havayla temas etmesi kaynağın bozulmasına neden olur bunu engellemek için argon gazı verilerek atmosfer nedeniyle kaynaklanacak hatalar ortadan kaldırılır. Kaynak işlemi sona erdikten sonra boruların dış kısmında kaynak nedeniyle oluşan iz taşlanarak temizlenir ve paslanmaz borular kullanma hazır hale getirilir. Tig kaynağı hf kaynağa oranla çok daha sağlamdır. Hf kaynağa göre daha sağlamdır fakat hf kaynağa göre işlem süresi oldukça uzundur.

Hf kaynağı (high frequency)

Birleştirilmek istenen yüzeylere elektrot yardımıyla yüksek frekans enerjisi uygulayarak yapılan kaynak metodudur. Tıg kaynağa benzer bir yöntemle yapılır. Fakat daha yüksek bir enerji kullanılarak yapılan kaynak yöntemi tig kaynağa oranla çok daha hızlı ilerlemektedir. Hf kaynak yapılan paslanmaz borularda kaynak işleminden sonra boru içinde salkım şeklinde çapaklar oluşur bu çapakları ortadan kaldırmak için boruların içine üzerinde elmasların bulunduğu bir mil sokularak çapaklar temizlenerek borular kullanıma hazır hale getirilirler. Hf borular tig kaynaklı borulara göre başınca dayanımı daha az olduğu için genellikle dekoratif amaçlar için kullanılır. Hf borular tig kaynaklı borulara oranla üretim hızları oldukça yüksektir.

Lazer kaynağı

Birleştirilmek istenen yüzeye noktasal biçimde lazer ışını uygulanarak istenilen noktayı birleşmesi sağlanır. Lazer kaynağı tig ve hf kaynağa göre çok daha inçe bir işçilik yapabilmektedir. Lazer kaynağıyla yapılan kaynak sonucunda paslanmaz borular üzerinde kalan izler taşlama yapılarak temizlenir ve borular kullanıma hazır hale getirilir. Lazer kaynağın tig ve hf kaynağa göre birçok avantajı vardır. Lazer kaynak hf kaynağı kadar hızlıdır, bu denli hızlı olmasına rağmen en az tig kaynağı kadar sağlam bir kaynak yapılabilmekte ve çok daha hassas işler çıkarılabilmektedir.

C) Yüzeylerine Göre Paslanmaz Borular

Paslanmaz borularda yapılan bir başka ayrımda yüzeylerine göredir. Paslanmaz borular genellikle 3 farklı tipte yüzeye göre ayrılırlar. Bu ayrımda boruların yüzey parlaklıkları kıstas olarak kullanılır.
Bu yüzeyler mat, satineli ve polisajlı olarak isimlendirilir. Yüzeylerine göre paslanmaz borular

Mat Yüzeyli Paslanmaz Boru
Satine Yüzeyli Paslanmaz Boru
Polisajli Paslanmaz Boru

1) Mat Yüzeyli Paslanmaz Borular

Borular üretimden çıktıklarında yüzeyleri mat halde bulunmaktadır. Bu boruların kaynak yüzeylerinin taşlanıp kullanıma sunulmuş hali mat boru olarak adlandırılır.

2) Satine Yüzeyli Paslanmaz Borular

Satine yüzeyli paslanmaz borular üretimden çıktıktan sonra boru satine makinesinde satine işlemine tabii tutulurlar. Satine işlemi borunun teker halindeki zımpara taşlarının arasından geçmesiyle yapılan bir işlemdir. Bu işleme 320 grid zımpara taşı kullanılır. İşlemde kullanılan zımpara taşının hassasiyetine grid adı verilmektedir. Grid ölçüsü ne kadar büyükse boru o kadar parlak olacaktır.

3) Polisajlı Paslanmaz Borular

Boru üretimi sonrası satine işlemine tabii tutulur. Bu işlemin ardından 600 grid zımpara taşıyla parlatılan borular daha sonrasında keçeler ve parlaklığı arttıran bir macunla tekrardan temizlenir. Temizleme işlemi sona erdikten sonra ise boru yüzeyi 600 gride ulaşmış yani ayna yüzeyli polisajlı paslanmaz boru halini almıştır.

Bu yazımızda paslanmaz boruların boru halini alana kadar ne gibi aşamalardan geçtiğinden ve hangi kıstaslara göre ayrıldığından bahsettik. Elimizden geldiğince paslanmaz borular ile ilgili her detayı anlatmaya ve neden paslanmaz sorusunu aklınızdan biraz daha silmeye çalıştık. Paslanmaz boru ölçüleri ile ilgili tabloyu da aşağıda bulabilirsiniz.


Dış Çap
(mm)	(inch)	1	1,2	1,5	2	2,5	3	4	5	6
10		0,225	0,264	0,319
12		0,275	0,325	0,394	0,5
14		0,326	0,385	0,47	0,601
15		0,351	0,415	0,507	0,651
16		0,376	0,445	0,545	0,701
17,2	3/8	0,406	0,481	0,59	0,761	0,921
18		0,426	0,505	0,62	0,801
19		0,452	0,536	0,659	0,854
20		0,476	0,565	0,695	0,901
21,3	1/2	0,508	0,604	0,744	0,967	1,177
22		0,526	0,625	0,77	1,002
23		0,551	0,655	0,808	1,051
25		0,601	0,715	0,883	1,152	1,409
26,9	3/4	0,649	0,772	0,954	1,247	1,527	1,795
28		0,676	0,805	0,995	1,302	1,596	1,878
30		0,726	0,865	1,07	1,402	1,722	2,028
32		0,776	0,925	1,146	1,502	1,847	2,178
33,7	1	0,819	0,977	1,209	1,588	1,953	2,306
35		0,851	1,016	1,258	1,653	2,035	2,404
38		0,929	1,109	1,375	1,808	2,229	2,637
40		0,977	1,166	1,446	1,903	2,348	2,779
42,4	1 1/4	1,037	1,238	1,536	2,023	2,498	2,96	3,847
45		1,102	1,316	1,634	2,153	2,661	3,155
48,3	1 1/2	1,184	1,415	1,758	2,319	2,867	3,403	4,438
50		1,227	1,466	1,822	2,404	2,974	3,531	4,607
50,8		1,247	1,49	1,852	2,444		3,591
51		1,252	1,496	1,859	2,454	3,036	3,606
52		1,277	1,526	1,897	2,504	3,099	3,681
54		1,327	1,587	1,972	2,604	3,224	3,831
57				2,085	2,754	3,412	4,057	5,309
60,3	2	1,485	1,776	2,209	2,92	3,618	4,304	5,64
63,5		1,565		2,329	3,08	3,819	4,545	5,96
70		1,728	2,067	2,573	3,405	4,226	5,033	6,611
76,1	2 1/2	1,881	2,251	2,802	3,711	4,607	5,491	7,222
80		1,978	2,368	2,948	3,906	4,852	5,784	7,613
84					4,107
88,9	3			3,283	4,352	5,409	6,453	8,504
101,6	3 1/2			3,76	4,988	6,204	7,407	9,776	12,094	14,363
104				3,85	5,108	6,354	7,587	10,016	12,395	14,724
114,3	4			4,237	5,624	6,999	8,361	11,048	13,984	16,271
129	4 1/2			4,789	6,36	7,919	9,465	12,52	15,525	18,48
139,7	5			5,191	6,896	9,589	10,269	13,592	16,864	20,087
154				5,728	7,612	9,484	11,343	15,024	18,655	22,236
168,3	6			9,245	8,328	10,397	12,417	16,456	20,445	24,384
219,1	8				10,907		16,285	21,613	26,89
273,1	10				13,62		20,354	27,039	33,673
323,9	12						24,183	32,143	40,053
355,6	14						26,571	35,328	44,035
406,4	16							40,433	50,415